Sokołowski Uniwersytet Trzeciego Wieku to wiele ciekawych propozycji nie tylko dla seniorów. Wykłady o różnorodnej tematyce przyciągają licznych słuchaczy. Tym razem historyk sztuki Katarzyna Mączewska opowiadała o najpiękniejszych kościołach barokowych Rzeczypospolitej.
Barok to główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku. Uznany za oficjalny styl Kościoła katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX wieku zamienne określenia: „sztuka jezuicka” czy „sztuka kontrreformacyjna”. W odróżnieniu od humanizmu antropocentrycznego doby renesansu, barok reprezentował humanizm teocentryczny. W znaczeniu węższym, barok to jeden z nurtów literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni literaturoznawcy wyprowadzili jednak nazwę dla całej epoki.

Architektura i malarstwo
Cechy szczególne baroku są najlepiej widoczne na przykładzie architektury. Najwspanialszymi budowlami były wówczas kościoły i pałace. Bardzo okazałe bywały również klasztory i kamienice. Wtedy właśnie powstały pierwsze wielkie założenia urbanistyczne: Londyn, Petersburg, Rzym, Wersal. Zainteresowano się nie tylko samymi budynkami, ale również ich otoczeniem. Aby wzmocnić efekt, łączono w jedną całość architekturę, rzeźbę i malarstwo, a także muzykę, strój i ceremoniał. Wprowadzono iluzjonizm, który sprawiał, że budowle wydawały się jeszcze wspanialsze niż były. Tworzono oryginalne fasady i rzuty (owalne, podłużne, centralno-podłużne, wieloboczne).
Prekursorami nowego stylu w architekturze byli żyjący w drugiej połowie XVI wieku Włosi: Jacopo Barozzi da Vignola, Domenico Fontana, Michał Anioł i Giacomo della Porta. Za pierwowzór barokowej świątyni uważa się kościół Il Gesu w Rzymie - główną siedzibę jezuitów.
W XVII wieku barok zatriumfował w większej części Europy. W Italii, która nadal wiodła prym, jego największymi mistrzami byli: stosujący spokojne formy Giovanni Lorenzo Bernini i pełen fantazji Francesco Borromini; obaj działali w Rzymie w połowie stulecia. Wielką rolę odegrali również Guarino Guarini (Turyn), Filippo Juvarra (różne kraje Europy), Baldassare Longhena (Wenecja), Carlo Maderno (Rzym) i Carlo Rainaldi (Rzym).

Zbudowane w Polsce
W Polsce, podobnie jak w innych krajach Europy, pierwsze barokowe kościoły, budowane przez architektów - zakonników, były wzorowane na rzymskim Il Gesu. Do tego typu realizacji powstałych w ówczesnych granicach Rzeczypospolitej należą: kościół w Nieświeżu (1584-1593) zbudowany przez Giovanniego Bernardoni jako trójnawowa bazylika z kopułą nad skrzyżowaniem nawy głównej z transeptem i dwoma parami kaplic przylegających do naw bocznych. Kościół został ufundowany przez Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła Sierotkę a prace związane z jego budową zostały podjęte w 1582 r., jeszcze przed ukończeniem kościoła Il Gesu; Kolegiata Bożego Ciała w Jarosławiu (1591-1594), dzieło Britiusa; Kościół św. Wojciecha i św. Stanisława Biskupa w Kaliszu, trójnawowa bazylika z emporami, dzieło Bernardoniego (1592-1597); Kościół Jezuitów w Lublinie (obecnie katedra), budowany (1586-1604) według planów Bernardoniego; kościół św. Piotra i Pawła
w Krakowie, rozpoczęty przez Józefa Britiusa (Józefa Brizio) w 1597 r., budowany przez Bernardoniego i ukończony w latach 1605-1619 przez Trevano, trójnawowy z trzema parami kaplic i kopułą nad skrzyżowaniem naw; Kościół św. Kazimierza w Wilnie zbudowany w latach 1604-1618 przez Pawła Bokszę na podstawie projektu Jana Frankiewicza. Jest to budowla o szerokich i wysokich nawach - środkowej i poprzecznej z kopułą osadzoną nad ich skrzyżowaniem. Kościół był kilkakrotnie przebudowywany. W połowie XVIII w. pracami przy odnowie kościoła kierował Jan Krzysztof Glaubitz.
W tym czasie wieże otrzymały późnobarokowe hełmy (przebudowy koniec XIX w. obniżono wieże i zdjęto barokowe hełmy). Dzisiejszy kształt kopuły, wzorowany na mitrze książęcej, został zaprojektowany przez Tomasza Żebrowskiego.

KATARZYNA MARKUSZ