2022-06-15
"Ten budynek ma swoją historię..."
Uroczyste oddanie do użytku nowoczesnego budynku siedziby władz Gminy Jabłonna Lacka w dniu 28 maja 2022 r. stwarza pytanie, co będzie dalej ze poprzednim budynkiem Gminy. Stara siedziba Gminy była wybudowana półtora wieku temu, a odnowiona w 1934 r., budynek służył potrzebom Urzędu Gminy kolejne 90 lat aż do dzisiaj. O reminiscencjach historycznych związanych ze starym budynkiem pisze pochodzący z tych stron historyk regionalista Bogusław Niemirka (autor opracowania „Historia gminy Jabłonna Lacka”, wyd. 2015).
Układ pierwotny budynku
Konsekwencją ukazu carskiego z 2 marca 1864 r. o urządzeniu gmin wiejskich było powołanie w Jabłonnie Lackiej gminy nowego typu. Urząd gminy z chłopskim wójtem musiał mieć własną siedzibę, w efekcie ok. 1865-1866 r. powstał w centrum Jabłonny Lackiej duży drewniany budynek z bali sosnowych, przeznaczony na spełnianie funkcji administracyjnych i oświatowych Gminy.
Najstarsze zdjęcie budynku pochodzi z ok. 1923-1925 (zdjęcie z archiwum S. Stępnia), ale oddaje ono zapewne szczegóły budowlane, które utrzymały się od samego powstania obiektu. Na zdjęciu widać, że budynek miał od frontu pięć okien. Z lewej strony budynku dostawiona była niewielka sień z wejściem głównym od strony ulicy. Na poddaszu urządzone było w części środkowej mieszkanie dla nauczyciela, które miało facjatę od ulicy z dużym oknem. Dach był ułożony z gontów.
Układ pomieszczeń wewnątrz nie odbiegał wówczas od typowego układu siedzib gmin. Pomieszczenia na parterze podzielone były na lokale Gminy i na dużą izbę szkoły gminnej. Na lokale Gminy składała się kancelaria, gdzie urzędował pisarz gminy oraz mniejsze pomieszczenie przeznaczone dla wójta. Przez ścianę w tej części znajdowało służbowe mieszkanie pisarza, składające się z dwóch izb i kuchni. W drugiej części parterowej kondygnacji znajdowała się duża izba szkolna na potrzeby rosyjskiej szkoły gminnej. Nauczyciel miał służbowe mieszkanie na poddaszu, do którego oddzielne wejście urządzone było od podwórza.
Późniejsze przebudowy budynku
Z zachowanych źródeł archiwalnych wynika, że remont generalny budynku nastąpił dopiero w 1934 r. Zdjęcie budynku z ok. 1923-1925 wskazuje, że do Urzędu Gminy doprowadzona była wcześniej linia telefoniczna. Po 1930 r. potrzeba przebudowy starego budynku była oczywista, ale pilniejsza była realizacja potrzeb oświatowych Gminy. Przy błyskawicznie powiększającej się liczby dzieci priorytetową inwestycją gminną w tym czasie było najpierw pozyskanie samodzielnego budynku na szkołę. W najgorszych latach kryzysu gospodarczego lat 30-tych XX w. Gmina wykupiła obszerny dom we wschodniej pierzei w jabłońskim rynku i zaadaptowała go na budynek szkoły.
Dopiero po zakończeniu inwestycji szkolnych możliwe było przystąpienie do przebudowy budynku Gminy, tym bardziej, że zwolniła się izba szkolna i mieszkanie dla nauczyciela. Zachowane kosztorysy wskazują, że rozważano nawet budowę nowego budynku, ale kosztorys 16 344,73 zł był za duży jak na możliwości budżetu wiejskiej gminy, gdzie podstawowym dochodem był podatek rolny. Ostatecznie zapadła decyzja o zasadniczej przebudowie dotychczasowego budynku polegającej na wymianie podwalin, części ścian zewnętrznych 3-i 4-calowych, podłóg i oszalowania.
W ramach przebudowy izbę szkolną na parterze zamieniono na pomieszczenie przeznaczone na posiedzenia Rady Gminy i mniejsze pokoje biurowe. Na poddaszu zlikwidowano mieszkanie nauczycielskie i samą facjatę, natomiast urządzono od prawego szczytu samodzielny pokój na potrzeby mieszkalne. Nie jest jasne, w którym momencie historycznym służbowe mieszkanie sekretarza Urzędu Gminnego zamieniono na pomieszczenia biurowe.
Konstrukcja podstawowa budynku w tej postaci przetrwała z niewielkimi zmianami kolejne osiem dekad. W 1961 r. doprowadzono do budynku instalację elektryczną. Dach został ostatecznie pokryty blachą. Kilkakrotnie zmieniano koncepcję usytuowania wejścia głównego. Przez lata funkcjonowało rozwiązanie, że od frontu były dwa główne wejścia do urzędu z gankami. W l. 90 XX w. wejścia od ulicy zostały zlikwidowane, natomiast wprowadzono wejście główne w ścianie szczytowej od północy. W miarę zwiększania liczby personelu wielokrotnie przebudowywano i dzielono pomieszczenia wewnętrzne. Wielokrotnie zmieniało się także usytuowanie gabinetu wójta (przewodniczącego gminnej, potem gromadzkiej rady narodowej), wreszcie naczelnika i znowu wójta.
Już w latach 80-tych XX w. widoczne było, że stan starego budynku Gminy nie odpowiada wymogom czasów współczesnych. Stałym problemem było ogrzanie budynku i nieszczelna stolarka okienna, wielokrotnie przebudowywane pomieszczenia były mało funkcjonalne, nie mówiąc o ich estetyce. Brakowało większego pomieszczenia na posiedzenia organów kolegialnych.
Budynek Gminy był ostatnim już tak starym budynkiem publicznym w regionie. Podjęcie inwestycji budowy nowej siedziby odwlekało się jednak latami, kolejni naczelnicy Gminy z czasów końca PRL nie mieli aż takiej siły przebicia, aby wprowadzić budowę nowej siedziby do wojewódzkich planów inwestycyjnych. Po przełomie ustrojowym 1989 r. podjęcie inwestycji odwlekało się dalej, podstawowym problemem był koszt inwestycji w relacji do budżetu wiejskiej Gminy, po wtóre władze Gminy przyjęły, że pilniejsze są potrzeby rozwoju infrastruktury w postaci wodociągów, stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków i dróg lokalnych. Dopiero realizacja tych planów spowodowała, że inwestycja budowy nowego budynku Gminy została zainicjowana w obecnej kadencji 2018-2022. Budowę sfinansowano ze środków budżetu Gminy oraz pomocy finansowej Samorządu Województwa Mazowieckiego. Nowoczesny budynek siedziby władz Gminy Jabłonna Lacka oddano do użytku w maju 2022 r.
Świadek wydarzeń historycznych
Stary budynek Gminy był świadkiem przez półtora wieku wielu wydarzeń historycznych. Gmina była np. świadkiem burzliwych obrad zgromadzenia gminnego, kiedy na fali wydarzeń rewolucji 1905 r. zgromadzenie w Jabłonnie – wtedy wyłącznie mężczyźni- zażądało wprowadzenia języka polskiego jako języka urzędowego gminy i usunięcia rosyjskiego pisarza.
W okresie II RP teren Urzędu Gminy był świadkiem wyborów wójtów, które były autentyczną walką chłopskich kandydatów konkurujących ze sobą. Zachowała się nawet ulotka wyborcza z 1928 r., gdzie frakcja Franciszka Połosy i Jana Tomczuka nie przebierając w słowa zwalcza młodego Jana Harasimiaka z Dzierzb. Harasimiak wygrał zresztą kolejne wybory 1933 r. i wójtował aż do 1942 r.
W burzliwym okresie powojennym lat 1945-1950 w starym budynku Gminy niejednokrotnie urzędowali funkcjonariusze NKWD i UB, w areszcie gminnym przetrzymywali oni aresztowanych ludzi. W lutym czy marcu 1945 NKWD w ramach fali represji aresztowało m.in. sekretarza Urzędu Pawła Czornieja i niezwykle zasłużonego kierownika szkoły Stanisława Stępnia. Zostali oni wywiezieni przez Rosjan za Ural na Syberię. Nie wszystkim mieszkańcom Gminy w Jabłonnie udało się wrócić.
W tym czasie Urząd Gminy był także kilkakrotnie opanowany przez patrole partyzantki antykomunistycznej Stanisława Białowąsa „Boruty” i Kazimierza Wyrozębskiego „Sokolika” z VI Brygady Wileńskiej Armii Krajowej mjr W. Łukasiuka „Młota”, którzy przy okazji niszczyli akta świadczeń rzeczowych i działu wojskowego. Wg opracowań IPN w dniu 16 lipca 1946 r. partyzanci z grupy „Boruty” opanowali całą miejscowość z Urzędem Gminy i posterunkiem MO (funkcjonariuszy MO rozbrojono), zostawiając przed urzędem powieszonego na drzewie współpracownika resortu bezpieczeństwa. Patrol „Sokolika” ponownie opanował Urząd Gminy i posterunek w dniu 20 listopada 1947 r.
W ramach działań pacyfikacyjnych UB w lecie 1948 r. usunął, a potem aresztował wójta Wacława Bujalskiego. Stary drewniany budynek naprawdę dużo widział.
Co dalej...
Stary drewniany budynek obecnie stoi już pusty. Na uroczystości otwarcia nowej siedziby władz Gminy Jabłonna Lacka padła ze strony Prezeski Lokalnej Grupy Działania „Dolina Bugu” propozycja, aby w starym budynku urządzić muzeum rzeki Bug. Na pewno remont generalny budynku i jego adaptacja do nowych celów wykracza poza możliwości finansowe Gminy. Budynek nie ma przy tym specjalnych cech zabytkowych, jego przebudowa a potem utrzymanie kosztowałoby przysłowiowe krocie. Zobaczymy, czy ze strony LGD „Dolina Bugu” padną dalsze propozycje.
Bogusław Niemirka
Układ pierwotny budynku
Konsekwencją ukazu carskiego z 2 marca 1864 r. o urządzeniu gmin wiejskich było powołanie w Jabłonnie Lackiej gminy nowego typu. Urząd gminy z chłopskim wójtem musiał mieć własną siedzibę, w efekcie ok. 1865-1866 r. powstał w centrum Jabłonny Lackiej duży drewniany budynek z bali sosnowych, przeznaczony na spełnianie funkcji administracyjnych i oświatowych Gminy.
Najstarsze zdjęcie budynku pochodzi z ok. 1923-1925 (zdjęcie z archiwum S. Stępnia), ale oddaje ono zapewne szczegóły budowlane, które utrzymały się od samego powstania obiektu. Na zdjęciu widać, że budynek miał od frontu pięć okien. Z lewej strony budynku dostawiona była niewielka sień z wejściem głównym od strony ulicy. Na poddaszu urządzone było w części środkowej mieszkanie dla nauczyciela, które miało facjatę od ulicy z dużym oknem. Dach był ułożony z gontów.
Układ pomieszczeń wewnątrz nie odbiegał wówczas od typowego układu siedzib gmin. Pomieszczenia na parterze podzielone były na lokale Gminy i na dużą izbę szkoły gminnej. Na lokale Gminy składała się kancelaria, gdzie urzędował pisarz gminy oraz mniejsze pomieszczenie przeznaczone dla wójta. Przez ścianę w tej części znajdowało służbowe mieszkanie pisarza, składające się z dwóch izb i kuchni. W drugiej części parterowej kondygnacji znajdowała się duża izba szkolna na potrzeby rosyjskiej szkoły gminnej. Nauczyciel miał służbowe mieszkanie na poddaszu, do którego oddzielne wejście urządzone było od podwórza.
Późniejsze przebudowy budynku
Z zachowanych źródeł archiwalnych wynika, że remont generalny budynku nastąpił dopiero w 1934 r. Zdjęcie budynku z ok. 1923-1925 wskazuje, że do Urzędu Gminy doprowadzona była wcześniej linia telefoniczna. Po 1930 r. potrzeba przebudowy starego budynku była oczywista, ale pilniejsza była realizacja potrzeb oświatowych Gminy. Przy błyskawicznie powiększającej się liczby dzieci priorytetową inwestycją gminną w tym czasie było najpierw pozyskanie samodzielnego budynku na szkołę. W najgorszych latach kryzysu gospodarczego lat 30-tych XX w. Gmina wykupiła obszerny dom we wschodniej pierzei w jabłońskim rynku i zaadaptowała go na budynek szkoły.
Dopiero po zakończeniu inwestycji szkolnych możliwe było przystąpienie do przebudowy budynku Gminy, tym bardziej, że zwolniła się izba szkolna i mieszkanie dla nauczyciela. Zachowane kosztorysy wskazują, że rozważano nawet budowę nowego budynku, ale kosztorys 16 344,73 zł był za duży jak na możliwości budżetu wiejskiej gminy, gdzie podstawowym dochodem był podatek rolny. Ostatecznie zapadła decyzja o zasadniczej przebudowie dotychczasowego budynku polegającej na wymianie podwalin, części ścian zewnętrznych 3-i 4-calowych, podłóg i oszalowania.
W ramach przebudowy izbę szkolną na parterze zamieniono na pomieszczenie przeznaczone na posiedzenia Rady Gminy i mniejsze pokoje biurowe. Na poddaszu zlikwidowano mieszkanie nauczycielskie i samą facjatę, natomiast urządzono od prawego szczytu samodzielny pokój na potrzeby mieszkalne. Nie jest jasne, w którym momencie historycznym służbowe mieszkanie sekretarza Urzędu Gminnego zamieniono na pomieszczenia biurowe.
Konstrukcja podstawowa budynku w tej postaci przetrwała z niewielkimi zmianami kolejne osiem dekad. W 1961 r. doprowadzono do budynku instalację elektryczną. Dach został ostatecznie pokryty blachą. Kilkakrotnie zmieniano koncepcję usytuowania wejścia głównego. Przez lata funkcjonowało rozwiązanie, że od frontu były dwa główne wejścia do urzędu z gankami. W l. 90 XX w. wejścia od ulicy zostały zlikwidowane, natomiast wprowadzono wejście główne w ścianie szczytowej od północy. W miarę zwiększania liczby personelu wielokrotnie przebudowywano i dzielono pomieszczenia wewnętrzne. Wielokrotnie zmieniało się także usytuowanie gabinetu wójta (przewodniczącego gminnej, potem gromadzkiej rady narodowej), wreszcie naczelnika i znowu wójta.
Już w latach 80-tych XX w. widoczne było, że stan starego budynku Gminy nie odpowiada wymogom czasów współczesnych. Stałym problemem było ogrzanie budynku i nieszczelna stolarka okienna, wielokrotnie przebudowywane pomieszczenia były mało funkcjonalne, nie mówiąc o ich estetyce. Brakowało większego pomieszczenia na posiedzenia organów kolegialnych.
Budynek Gminy był ostatnim już tak starym budynkiem publicznym w regionie. Podjęcie inwestycji budowy nowej siedziby odwlekało się jednak latami, kolejni naczelnicy Gminy z czasów końca PRL nie mieli aż takiej siły przebicia, aby wprowadzić budowę nowej siedziby do wojewódzkich planów inwestycyjnych. Po przełomie ustrojowym 1989 r. podjęcie inwestycji odwlekało się dalej, podstawowym problemem był koszt inwestycji w relacji do budżetu wiejskiej Gminy, po wtóre władze Gminy przyjęły, że pilniejsze są potrzeby rozwoju infrastruktury w postaci wodociągów, stacji uzdatniania wody, oczyszczalni ścieków i dróg lokalnych. Dopiero realizacja tych planów spowodowała, że inwestycja budowy nowego budynku Gminy została zainicjowana w obecnej kadencji 2018-2022. Budowę sfinansowano ze środków budżetu Gminy oraz pomocy finansowej Samorządu Województwa Mazowieckiego. Nowoczesny budynek siedziby władz Gminy Jabłonna Lacka oddano do użytku w maju 2022 r.
Świadek wydarzeń historycznych
Stary budynek Gminy był świadkiem przez półtora wieku wielu wydarzeń historycznych. Gmina była np. świadkiem burzliwych obrad zgromadzenia gminnego, kiedy na fali wydarzeń rewolucji 1905 r. zgromadzenie w Jabłonnie – wtedy wyłącznie mężczyźni- zażądało wprowadzenia języka polskiego jako języka urzędowego gminy i usunięcia rosyjskiego pisarza.
W okresie II RP teren Urzędu Gminy był świadkiem wyborów wójtów, które były autentyczną walką chłopskich kandydatów konkurujących ze sobą. Zachowała się nawet ulotka wyborcza z 1928 r., gdzie frakcja Franciszka Połosy i Jana Tomczuka nie przebierając w słowa zwalcza młodego Jana Harasimiaka z Dzierzb. Harasimiak wygrał zresztą kolejne wybory 1933 r. i wójtował aż do 1942 r.
W burzliwym okresie powojennym lat 1945-1950 w starym budynku Gminy niejednokrotnie urzędowali funkcjonariusze NKWD i UB, w areszcie gminnym przetrzymywali oni aresztowanych ludzi. W lutym czy marcu 1945 NKWD w ramach fali represji aresztowało m.in. sekretarza Urzędu Pawła Czornieja i niezwykle zasłużonego kierownika szkoły Stanisława Stępnia. Zostali oni wywiezieni przez Rosjan za Ural na Syberię. Nie wszystkim mieszkańcom Gminy w Jabłonnie udało się wrócić.
W tym czasie Urząd Gminy był także kilkakrotnie opanowany przez patrole partyzantki antykomunistycznej Stanisława Białowąsa „Boruty” i Kazimierza Wyrozębskiego „Sokolika” z VI Brygady Wileńskiej Armii Krajowej mjr W. Łukasiuka „Młota”, którzy przy okazji niszczyli akta świadczeń rzeczowych i działu wojskowego. Wg opracowań IPN w dniu 16 lipca 1946 r. partyzanci z grupy „Boruty” opanowali całą miejscowość z Urzędem Gminy i posterunkiem MO (funkcjonariuszy MO rozbrojono), zostawiając przed urzędem powieszonego na drzewie współpracownika resortu bezpieczeństwa. Patrol „Sokolika” ponownie opanował Urząd Gminy i posterunek w dniu 20 listopada 1947 r.
W ramach działań pacyfikacyjnych UB w lecie 1948 r. usunął, a potem aresztował wójta Wacława Bujalskiego. Stary drewniany budynek naprawdę dużo widział.
Co dalej...
Stary drewniany budynek obecnie stoi już pusty. Na uroczystości otwarcia nowej siedziby władz Gminy Jabłonna Lacka padła ze strony Prezeski Lokalnej Grupy Działania „Dolina Bugu” propozycja, aby w starym budynku urządzić muzeum rzeki Bug. Na pewno remont generalny budynku i jego adaptacja do nowych celów wykracza poza możliwości finansowe Gminy. Budynek nie ma przy tym specjalnych cech zabytkowych, jego przebudowa a potem utrzymanie kosztowałoby przysłowiowe krocie. Zobaczymy, czy ze strony LGD „Dolina Bugu” padną dalsze propozycje.
Bogusław Niemirka
« wróć | komentarze [0]
Dodaj komentarz
Komentarze do tego wpisu
Nie utworzono jeszcze komentarzy dla tego wpisu
Strona 1/1
