Wakacje to czas, który sprzyja sięganiu po różnorodne używki przez młodych ludzi. Podczas letnich wyjazdów, zabaw i spotkań z kolegami często wspólnie decydują się poeksperymentować. Nieświadomi konsekwencji dla organizmu, jakie niosą ze sobą dopalacze, zażywają „produkt, który nie jest przeznaczony do spożycia”. O zagrożeniach płynących z sięgania po te środki rozmawialiśmy z Państwowym Powiatowym Inspektorem w Sokołowie Podlaskim panią Marzenną Hardej.

Dopalacze, to potoczna nazwa różnego rodzaju produktów zawierających substancje psychoaktywne, wykazujących działanie stymulujące, relaksujące i halucynogenne, które nie znajdują się na liście środków kontrolowanych przez ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Dopalacze to trucizna i zażywanie ich wiąże się z dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia. Substancje te mogą być produkowane przez człowieka, czyli syntetyczne, jak i pozyskiwane z roślin. Na polskim rynku narkotykowym pojawiają się coraz to nowe substancje psychoaktywne, które w dużej mierze pochodzą z modyfikacji już istniejących, aktualnie kontrolowanych substancji lub mogą być lekami, które nie przeszły testów klinicznych.

Dopalacze są tak samo szkodliwe jak narkotyki, często nazywane są dziś „drugimi narkotykami” – przez to, że w swoim składzie zawierają substancje psychoaktywne, które mają działanie bardzo podobne do nich. Oddziałują na układ nerwowy, zaburzając prawidłowe działanie mózgu. Używanie dopalaczy prowadzi do groźnych zatruć, a także może doprowadzić do uzależnienia, depresji lub innych zaburzeń psychicznych.

Jak działają dopalacze?
- Środki te posiadają taką właściwość, że w następstwie ich użycia w ośrodkowym układzie człowieka mogą wystąpić skutki takie same lub podobne do tych, które są typowe dla substancji psychotropowych. W grupie dopalaczy znajdują się substancje o różnym działaniu. Możemy je podzielić na trzy typy: o działaniu pobudzającym, o działaniu halucynogennym oraz o działaniu reklamowanym jako zbliżony do marihuany. Większość dopalaczy charakteryzuje się tym, że już w niewielkich dawkach działają na układ nerwowy. Dlatego bardzo łatwo można je przedawkować, co prowadzi do poważnych konsekwencji dla zdrowia fizycznego i psychicznego, a nawet śmierci.

Dlaczego uzależniają?
- Skutki zażywania dopalaczy są bardzo podobne jak w przypadku innych substancji psychoaktywnych – doprowadzić mogą do psychicznego i fizycznego uzależnienia. Najczęściej zaczyna się od okazjonalnego sięgania po narkotyki, w towarzystwie, na imprezach. Przeważnie powodem jest ciekawość, chęć spróbowania czegoś nowego, nowych doznań. Często ludzie robią to pod presją otoczenia. Z okazjonalnego przyjmowania narkotyku człowiek przechodzi w czerpanie przyjemności. Stwierdziwszy, że dana substancja dobrze wpływa na jego samopoczucie, sam szuka źródeł narkotyku, kontaktując się z dealerem. Pojawia się stan rozdrażnienia i wybuchowość. Uzależnienie wchodzi w fazę przewlekłą, kiedy sięgający po narkotyki robi to już coraz częściej. Skończyła się wolna wola, został już przymus brania. Z powodu zwiększenia tolerancji organizmu na daną substancję, człowiek, aby zaspokoić swoją potrzebę musi zażywać narkotyk częściej albo w większych dawkach. Tutaj pojawiają się bolesne skutki, gdyż przy braku substancji występują bóle fizyczne oraz bardzo złe samopoczucie. Człowiek zażywa je już codziennie, trwając ciągle w stanie odurzenia, nie dla zabawy, ale z przymusu i robi to sam. Taki człowiek nie jest już w stanie sam sobie pomóc, niezbędna jest interwencja z zewnątrz.

Co może wchodzić w skład dopalaczy?
- Dopalacze są niejednorodne chemicznie, nawet tak samo nazwane, mogą różnić się składem. Wytwarzane są w nielegalnych laboratoriach, bez zachowania właściwych zasad, niejednokrotnie na sprzęcie nieprzystosowanym do prac laboratoryjnych, np. betoniarki, które mogą być wykorzystywane do mieszania suszu roślinnego z czynnikami aktywnymi; z najtańszych odczynników, a produkty końcowe nie są właściwie oczyszczane. Dodatkowo niewłaściwy transport, przechowywanie i pakowanie może w sposób niekontrolowany zanieczyszczać produkt, zwiększając jego toksyczność. Dlatego bardzo łatwo je przedawkować. Charakterystyczną cechą dopalaczy jest mnogość nazw i ich „fantazyjność”, a także brak opisu składu zawartości na opakowaniu. Środki te mogą przybierać różną postać np. suszu roślinnego, proszku, tabletek oraz plastycznej masy.

Czy zgłoszono w tym roku jakieś przypadki zatruć dopalaczami?
- W 2018 roku do Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej wpłynęła jedna informacja o podejrzeniu zatruciem dopalaczami. Dotyczyła osoby pełnoletniej, która była hospitalizowana na jednym z oddziałów Szpitala Powiatowego w Sokołowie Podlaskim. Nie wpłynęły natomiast żadne informacje dotyczące podejrzenia wytwarzania lub/i wprowadzania do obrotu środków zastępczych lub/i nowych substancji psychoaktywnych.

Jak rozpoznać, że dziecko zażywa dopalacze?
- Bardzo trudno jest określić typowe zachowania osoby pod wpływem dopalaczy, gama zachować jest bardzo duża. Generalnie zachowania po środkach zastępczych nie różnią się od zachowań po narkotykach. Może być natomiast bardziej zróżnicowana ich amplituda i zmienić się od euforii do apatii w ciągu kilku minut. Osoba może być bardzo spokojna, ale też bardzo agresywna, nie ma schematu. Naszą czujność powinny wzbudzić takie zmiany w zachowaniu dziecka, jak: nagła zmiana nawyków, wahania nastrojów i aktywności, izolowanie się od bliskich, nagłe wyjścia, posługiwanie się niezrozumiałym językiem, bełkotliwa i niewyraźna mowa, nadmierny apetyt lub brak apetytu, napady agresji i złości, to istnieje ewentualność używania nowych narkotyków. Powyższe cechy należałoby potwierdzić zmianami w wyglądzie zewnętrznym, jak: zmieniona blada cera, przekrwione oczy, spadek ciężaru ciała, zaniedbania w sferze higieny osobistej, zmiana wyglądu, a także towarzyszącymi im objawami chorobowymi, jak: kaszel, katar, osłabienia i omdlenia, częste infekcje, zmiany ciśnienia i temperatury ciała, wymioty, depresja, problemy natury psychicznej. Dostępne na polskim rynku testy nie są w stanie wykryć obecności dopalaczy. Weryfikacja faktu, czy dziecko używa dopalaczy jest możliwa podczas rozmów z dzieckiem oraz w wyniku pracy z terapeutą uzależnień.

Jak się zachować, gdy wystąpi podejrzenie, że dana osoba przyjmuje dopalacze?
- Jeśli osoba uzależniona jest nam bliska powinniśmy reagować od razu. Dać jej do zrozumienia, że wiemy o uzależnieniu i że jesteśmy gotowi wspólnie szukać pomocy. Jeśli z jej strony występuje niechęć do rozmowy na ten temat, nie powinniśmy się tym zrażać i próbować ponownie aż do skutku. Jeśli jest to uczeń w szkole, należy niezwłocznie powiadomić wychowawcę, pedagoga szkolnego lub dyrektora szkoły, który następnie powiadomi rodziców ucznia. Jeśli jest to osoba obca, znajomy/kolega z pracy można zwrócić mu uwagę, że wiemy co się dzieje, i że „branie” tego typu środków jest niebezpieczne dla zdrowia. Jeśli widzimy, że osoba na skutek spożycia jakichś niezidentyfikowanych substancji przejawia objawy ostrego zatrucia należy bezzwłocznie wezwać pogotowie. Jeśli przejawia zachowania agresywne, na podstawie których stwierdzamy, że może wyrządzić krzywdę innym lub sobie należy niezwłocznie wezwać policję.

Gdzie to zgłosić?
- Leczenie osób uzależnionych od dopalaczy odbywa się w sposób analogiczny jak osób uzależnionych od narkotyków. W Wojewódzkiej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Warszawie, ul. Żelazna 79 działa „Punkt Konsultacyjny dla osób uzależnionych od środków psychoaktywnych i ich rodzin”. Czynny jest od poniedziałku do czwartku, w godzinach 15.00-17.00. Aby skorzystać z konsultacji należy umówić się na spotkanie drogą mailową (dopalacze@gis.gov.pl) lub telefonicznie (infolinia w sprawie dopalaczy – 800 060 800). Ponadto pomocy można szukać
u specjalistów.

Czym zajmuje się PSSE?
- Działania kontrolne oraz nadzorcze są jedynie częścią polityki antynarkotykowej służb Państwa w obszarze zwalczania zjawiska nowych narkotyków w Polsce. Również ważnym jej aspektem jest profilaktyka oraz promocja zdrowia. Pracownicy Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w Sokołowie Podlaskim prowadzą działania w obszarze zdrowia publicznego, w tym profilaktyki dotyczącej przeciwdziałania narkomanii. Są to przede wszystkim szkolenia i konferencje kierowane głównie do młodzieży i nauczycieli, kolportaż materiałów edukacyjnych oraz uczestnictwo w imprezach masowych. W roku szkolnym 2017-2018 dodatkowo podejmowane były działania w ramach kampanii „Narkotyki, dopalacze – nie tędy droga”. Prowadzono punkt informacyjno-edukacyjny w trakcie debaty zorganizowanej w Zespole Szkół nr 1 w Sokołowie Podlaskim oraz wystawy tematyczne i prezentacje multimedialne, dystrybuowano materiały edukacyjne wśród uczniów klas 7 szkół podstawowych, klas gimnazjalnych i szkół ponadgimnazjalnych.

Dziękuję za rozmowę.

Gdzie szukać pomocy?
800 060 800 Infolinia Głównego Inspektora Sanitarnego
116 111 Telefon Zaufania dla Dzieci i Młodzieży
800 100 100 Telefon dla rodziców i nauczycieli w sprawie bezpieczeństwa dzieci
800 12 12 12 Dziecięcy telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka

Rozmawiała Ewelina Wolska