W sobotę 13 listopada w świetlicy wiejskiej w Czaplach Andrelewiczach odbyło się niecodzienne wydarzenie. Mieszkańcy Czapli i okolic mieli okazję wysłuchać fachowych wywodów znanego historyka regionalisty Bogusława Niemirki i jego dwóch zaproszonych gości z Instytutu Historii PAN: Michała Gochny i dr Tomasza Jaszczołta – współautorów „Atlasu Średniowiecznego Polski. Województwo Podlaskie w drugiej połowie XVI wieku”. 

Prelekcja została zorganizowana przez Koło Gospodyń Wiejskich w Czaplach Andrelewiczach. Odbyła się pod hasłem "Spotkanie z historią" i była już trzecim spotkaniem tego typu w Czaplach (dwa wcześniejsze odbyły się w sierpniu i wrześniu ubiegłego roku i były prowadzone przez Bogusława Niemirkę). Obecna prelekcja nosiła znamienny tytuł „O czasach, kiedy rycerz Andral z braćmi z Podlasia walczył pod Grunwaldem i zakładał wieś Czaple”. Tytuł nawiązywał do wydarzeń sprzed sześciu wieków, gdy w 1405 r. wielki książe litewski Witold nadał rycerzowi Andralowi i jego trzem braciom ziemię na założenie wsi. W 1410 r. pociągnęli oni w ramach chorągwi drohickiej na wojnę z Krzyżakami, która zakończyła się wielkim zwycięstwem pod Grunwaldem. Od imienia rycerza Andrala powstała potem nazwa wsi Czaple Andrelewicze.

Goście przypomnieli, że wieś ma wielowiekowe tradycje okolicy drobnoszlacheckiej z początkami sięgającymi początku XV w. Założyciele wsi pochodzili z rycerstwa mazowieckiego, zapewne ze wsi Sarnowo z ziemi wyszogrodzkiej na Mazowszu. Nadanie wielkiego księcia litewskiego Witolda datowane jest na 1405 r., jeszcze 100 lat temu znajdowało się w archiwum dworu korczewskiego (niestety pergamin ten już nie istnieje). Wieś ma więc ponad sześć wieków, a jej mieszkańcy są z rodzin wyjątkowo zasiedziałych, oprócz Czapskich (ok. 1/3 część ludności w dzisiejszych Czaplach stanowią dalej rodziny o nazwisku Czapski o różnych starych przydomkach) mieszkały tu od wieków inne rodziny generalnie także o tradycjach) drobnoszlacheckich, jak Gałeccy, Wierzbiccy, Ślepowrońscy, Paczuscy, Zalescy czy Sawiccy. Ze starych ksiąg metrykalnych miejscowej parafii w Skrzeszewie da się odtworzyć genealogie poszczególnych rodzin od 7-8 pokoleń wstecz. Goście z Instytutu Historii PAN Michał Gochna i Tomasz Jaszczołt opowiedzieli szerzej o pracach nad wydanym miesiąc temu Atlasem Średniowiecznym Polski, tom: „Województwo Podlaskie w drugiej połowie XVI wieku”. Tom podlaski atlasu historycznego Polski był opracowywany w IH PAN od 60 lat, dopiero teraz nastąpiło zwieńczenie tych prac. Mieszkańcy Czapli mieli okazję zobaczyć szczegółową mapę Podlasia z końca XVI w., gdzie odtworzona została także dawna sieć osadnicza wsi parafii w Skrzeszewie. Niektórych wsi już nie ma, zniknęła np. wieś Gałki Szlacheckie.

Prelegenci opowiedzieli szerzej o losach drugiej zanikłej wsi w par. Skrzeszew o nazwie „Choszczówka” (nazwa pochodzi od choszczy - skrzypu polnego). Po dogłębnych badaniach okazuje się, że choszczówka nie do końca jednak zniknęła, gdyż pozostał relikt historyczny w dzisiejszych sąsiednich Czaplach Górnych w postaci nazwy miejscowej pola „Choszczówka” nad rzeką Myślą i wzgórza „Choszczówka”. Są na to kartograficzne dowody w postaci map scaleniowych wsi Czaple Ruskie-Szlacheckie z 1935 r. Obecni mieszkańcy potwierdzili za to, że wg tradycji lokalnej była to od wieków stara nazwa używana do dziś (druga równoległa nazwa pól w tym rejonie to „Dziarna”), a dzisiaj pola te administracyjnie są częścią wsi Czaple Górne Kolonie.

Wg hipotezy historyków Choszczówka zniknęła na początku XIX w., a pozostali mieszkańcy przenieśli się zapewne do wsi Czaple Ruskie (dziś Górne). Oprócz nazwy miejscowej do dziś pozostał ślad materialny w rzeczce Myśli w postaci wystających dębowych pali, i po drugiej stronie od strony Karskich zarys nasypu na łąkach – zapewne pozostałość skrótowej drogi do Karskich i młyna.

Okazało się, że bardzo wiele rzeczy z tzw. historii regionalnej Podlasia da się odtworzyć, a podzielenie się wiedzą historyczną z zebranymi w świetlicy mieszkańcami Czapli daje znakomite efekty edukacyjne. Bo cóż może być bardziej fascynującego niż poznawanie losów swoich przodków i historii miejsc, w których dorastaliśmy. Jak zapewnił prowadzący spotkanie Bogusław Niemirka, na pewno będzie ciąg dalszy "Spotkań z historią” w Czaplach.

Historycy zaapelowali do mieszkańców wsi o odszukiwanie starych fotografii, które dokumentują naszą indywidualną przeszłość i udostępnienia ich archiwom państwowym. Na przykładzie prezentowanego zdjęcia rodzinnego z pogrzebu Apolonii Czapskiej, żony Antoniego (z linii Czapskich „Zuków”) z kwietnia 1944 r., potwierdzili, że zdjęcie te zachowały dla pomięci zbiorowej i rodzinnej ponad 60 osób (niektóre z ujętych na zdjęciu małych dzieci jeszcze żyją).

Na koniec historycy podziękowali członkiniom Koła Gospodyń Wiejskich w Czaplach Andrelewiczach (działającego bardzo owocnie od 2019 r.),
w szczególności Justynie Zdunek, Lidii Czapskiej i Karolinie Czapskiej - za możliwość podzielenia się swoją wiedzą historyczną z podlaskimi mieszkańcami.

Pogrzeb w Czaplach Apolonii Czapskiej w kwietniu 1944 r.


 

B